“Бид Шударга олборлолтын гэрчилгээ авахын тулд гурван жил гаруй бэлтгэсэн” гэж ХАМОДХ ТББ-ын тэргүүн Ч.Отгонбаатар хэлэв. Тэрбээр, “Манай уурхайчдын хувьд нөр их хүчин чармайлт байлаа. Хариуцлагатай уурхайчид болохын төлөө хүн бүр хичээн зүтгэж, хувь нэмрээ оруулсан. Шударга олборлолтын гэрчилгээ авснаараа маш их бахархаж байна” хэмээн өгүүлэв.

Шударга олборлолтын алт гэдэг бол хариуцлагатай бичил уурхайг хөхиүлэн дэмжих үйлсэд анхдагч төдийгүй тэргүүлэгч байгууллага хэмээн дэлхий дахинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн Хариуцлагатай уул уурхайн холбоо (ХУУХ) хэмээх ашгийн бус олон улсын байгууллагаас гаргасан Шударга олборлолтын стандартын дагуу хувиараа ашигт малтмал олборлогчид, бичил уурхайчдын олборлосон алтыг хэлдэг.

Баянхонгор аймгийн Баян-Овоо сумын Цагаан цахирт хэмээх газар үйл ажиллагаа явуулдаг ХАМОДХ ТББ энэ удаад Шударга олборлолтын гэрчилгээг хүртсэн дөрвөн байгууллагын нэг болсон бөгөөд  тэдгээрийн ихэнх нь Латин Америкаас төржээ.

ШХА-аас Монголд хэрэгжүүлж буй Тогтвортой бичил уурхай төслийн (ТБУТ) захирал Пэйшинс Сингогийн хэлсэнчлэн “Монголын бичил уурхайчдын олборлосон Шударга олборлолтын алт бол Ази тивээс дэлхийн зах зээл дээр гарч буй анхны экологийн цэвэр алт болж байна”. 

Энэ нь тухайн нутгийн уурхайчдын олборлосон алт Лондонгийн металлийн биржийн тогтоосон үнийн 95 хувиас доошгүй үнээр борлогдох баталгаатай болж байна гэсэн үг. Түүнчлэн тэд экологийн алтны нэмэлт шагнал авах боломжтой. Энэ бол хариуцлагатай уул уурхайг цаашид хөгжүүлэх, гишүүддээ тустай нийгмийн болон байгаль орчны хөгжлийг дэмжихэд зориулж бичил уурхайчдын хамтын нийгэмлэгт олгодог нэмэлт урамшуулал бөгөөд нэг килограмм алт тутамд 6,000 ам.долларын шагнал олгодог болохыг төслийн захирал онцлов.

Барууны үнэт эдлэлийн зах зээлд шударгаар, ёс зүйтэй олборлосон алт худалдаж авах эрэлт хэрэгцээ, сонирхол улам бүр нэмэгдэж байгаа төдийгүй үнэт эдлэл үйлдвэрлэгчид ч илүү өндөр үнээр авахад бэлэн байдаг ажээ.

Төслийн захирал Сингогийн ярьж байгаагаар барууны тэргүүлэх брэндийн үнэт эдлэл үйлдвэрлэгч хэд хэдэн компани Монголоос экологийн хувьд шударгаар олборлосон алт худалдан авах сонирхолоо хэдийн илэрхийлээд байна.

Ийнхүү барууны үнэт эдлэлийн зах зээлд нэвтрэхийн тулд Монголын бичил уурхайчид тэдэнтэй арилжааны гэрээ хэлэлцээр хийх худалдааны компани байгуулах шаардлагатай болно. ХАМОДХ ТББ ч энэ талаар анхаарч олон улсын зах зээлд арилжаа явуулах эрх зүйн чадамж бүхий хоршоо байгуулахаар ажиллаж байна.

“Монголын бичил уурхайчид экологийн алтаа дэлхийн зах зээлд гаргах тэрхүү түүхэн мөчийн гэрч болохыг бид тэсч ядан хүлээж байна. Энэ мөч тийм ч хол биш байгаа гэдэгт итгэлтэй байна” гэж Пэйшинс Синго хуваалцав.

Хариуцлагатай уул уурхайн холбооноос Шударга олборлолтын гэрчилгээ бүхий уурхайчдыг дэмжиж, тэднийг ёс зүйтэй зах зээлтэй холбогдоход нь дэмжлэг үзүүлдэг  бөгөөд Монголын бичил уурхайчдын байгууллагуудыг олон улсын худалдааны гэрээ хэлэлцээр хийхэд зуучилж өгөхөөр ажиллаж байна.

Бичил уурхайчдыг улам бүр хүлээн зөвшөөрөх боллоо

Шударга олборлолтын гэрчилгээ авсны үр өгөөж зөвхөн өндөр үнээр алтаа борлуулах, борлуулалтын шагнал хүртэхээр хязгаарлагдахгүй. Магадгүй хамгийн том давуу тал бол саяхныг хүртэл байгаль орчныг сүйтгэлээ хэмээн нийгэмд ад үзэгдэж, гадуурхагдан “нинжа нар” хэмээх хоч зүүж явсан Монголын бичил уурхайн салбарынхан албан ёсоор хүлээн зөвшөөрөгдөж байгаа явдал юм.

“Биднийг уурхайн үйл ажиллагаандаа хариуцлагатай хандаж эхэлмэгц нутгийн ард иргэд, нийгмээс бидэнд хандах хандлага ч өөрчлөгдөж эхэлсэн. Тэд биднийг нутаг орон, сайн сайхан байдалд нь аюул занал учруулагчид гэж харахаа больж нутаг орны хөгжилд хувь нэмрээ оруулагчид, хамтран ажиллагч түншүүд гэж үзэх болсон” гэж ХАМОДХ ТББ-ын тэргүүн асан Л.Бямбадорж ярьж байна. 

Тухайн үед ТББ-ын тэргүүнээр ажиллаж байсан Л. Бямбадорж 2011 онд Болив улсын Котапата хэмээх Шударга олборлолтын гэрчилгээ бүхий уурхайд очиж танилцах аялалд оролцжээ. Гэрчилгээжилтийн ашиг тусыг мэдэрч, хэрхэн хүлээн зөвшөөрөгдөхөө ойлгосон Бямбадорж нутагтаа эргэж ирээд бичил уурхай эрхлэгч хамтран зүтгэгч нараа уриалан энэ ажлыг өөрийн ТББ-д хэрэгжүүлэхээр шийджээ.

“Латин Америкаас буцаж ирээд хамт ажиллагсаддаа хандан бидний ажилд нэн тэргүүнд тавигдах зүйл бол байгаль орчин юм байна шүү гэж хэлсэн” гэж тэр ярьж байна.

Тэр үеэс эхлэн тэдний байгаль орчны хүчин чармайлтууд нэн тэргүүнд  тавигдаж эхэлжээ. Тэд орчныхоо эрүүл ахуйг хангах үүднээс уурхайн сууршлын бүсийн гадна талд нийтийн бие засах газар, хогийн цэг байгуулж, эргэн тойрондоо нийтийн цэвэрлэгээний ажлыг  тогтмол зохион байгуулах болов.  Хамгийн чухал нь хэн ч мөнгөн ус мэтийн химийн хорт бодис ашиглахгүй байхад ТББ онцгой анхаарал хандуулсан.

ТБУ төслөөс Баянхонгор аймагт мөнгөн усгүй технологиор хүдэр баяжуулах цех байгуулахад дэмжлэг үзүүлсний үр дүнд ХАМОДХ ТББ-ын гишүүд алтаа аюулгүй боловсруулах боломжтой болжээ.

“Бид үйлдвэрлэсэн алтныхаа гарал үүслийг хянах боломж бүрдүүлсэн” гэж Бямбадорж ярилаа. “ХАМОДХ ТББ-ын гишүүн нөхөрлөлүүд уурхайгаас олборлосон хүдрээ өдөр бүр бүртгүүлдэг бөгөөд үүнд олборлосон газрын мэдээлэл, олборлолтын дугаар, координат, он сар өдөр, хүдэртэй шуудайн тоо, нийт жин, уурхайчдын тоо, ажилласан цаг, гарын үсэг зэргийг нэг бүрчлэн бүртгэдэг” гэлээ.

Тус ТББ энэхүү өдөр тутмын бүртгэлийн хуудсанд тулгуурлан боловсруулах цех рүү тээвэрлэж байгаа хүдэрт Гарал үүслийн гэрчилгээ олгодог бөгөөд улмаар үйлдвэрлэсэн алтны бүртгэлд оруулдаг байна.

Шударга олборлолтын гэрчилгээний өөр нэг чухал тал бол нийгмийн хөгжлийн асуудал. ТББ-ын зүгээс хүүхдийн хөдөлмөрийг хориглох, гишүүдийнхээ хөдөлмөрийн нөхцлийг сайжруулах, ажлын цагийг зохистой тогтоох арга хэмжээ авдаг. Мөн бүх гишүүд нь Монгол Улсын хуулийн дагуу орлогын албан татвар төлж, эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалд хамрагдах нөхцлийг бүрдүүлжээ.

“ТББ-ын гишүүдийн үйлдвэрлэсэн бүх алтыг албан ёсны сувгуудаар борлуулж байна. “Бид гишүүн бүрээ олсон ашгаас шударгаар хувь хүртэх боломжийг бүрдүүлээд зогсохгүй үүнийгээ ил тодоор хийдэг” гэж Бямбадорж ярилаа.

Шударга олборлолтын гэрчилгээ 12 хүртэл сарын хугацаанд хүчинтэй байдаг бөгөөд үүний дараа холбогдох стандартуудыг хэрхэн мөрдөж байгаа эсэхэд гуравдагч талын үзлэг магадлагаа хийдэг байна. ХАМОДХ ТББ-ын уурхайчид ч гэрчилгээгээ алдахгүйн төлөө зүтгэхээ илэрхийлсэн бөгөөд улмаар Монголын бусад бичил уурхайчдад урам зориг өгнө гэдэгтээ итгэлтэй байна. Энэхүү ТББ-ын гаргасан амжилт нь Монголын бичил уурхайн салбарыг албажуулах үйл явцад гарсан  томоохон алхам боллоо.

Дэлгэрэнгүй мэдээлэл авахыг хүсвэл soyolmaa.dolgor@eda.admin.ch хаягаар холбогдоно уу. 

“Since the establishment of the YDC in our city, my friends and colleagues often hang out here because it’s nearby our school and is a convenient place for us to productively spend our free time,” said L. Mukhtsooj, 20, a regular client at the Khovd YDC. “The staff here are also very welcoming to us.”

There are 15 YDCs throughout Mongolia, and each provides youth with a range of programmes aimed at building their life skills, providing knowledge about their rights and responsibilities, and offering them meaningful ways to realise their potential. These multi-purpose centres also offer a range of skills-development services, such as career planning and healthy leisure activities.

“There are many clubs that bring together youth based on their interests and hobbies. We have clubs for amateur photographers and book lovers, and a girls’ group with arts and fashion, to name but a few,” said Enkhbayar, coordinator of the Khovd YDC.

The YDCs are fun, safe places for young people to spend their free time and develop their social skills. The centres also target marginalised youth and young families, providing them with life skills education and other trainings.

“We try to offer comprehensive and holistic services for our clients,” said S. Khishigtogtokh, a social worker at the Khovd YDC. “There are support groups addressing vulnerable youth, such as youth in prisons or those with disabilities. 

In assisting young families, Khishigtogtokh said: “We try our best to reach every family member, providing counselling for young people and young couples, supporting their children in their school enrolment, and addressing their health and livelihoods, jointly with other public services”.

Mr O. Battur, 28, a local auto mechanic, his wife Tsetsegjargal, 26, and their four children have benefited from the services offered by the Khovd YDC. The couple attended family and relationships workshops - the first such training in which they had taken part. “I learned a great deal about family relations and parenting,” Battur said. “It’s been an interesting training for a man like me who knew nothing other than fixing cars.”

His wife Tsetsegjargal also attended a skills-development training organised by the Khovd YDC and became a certified kindergarten assistant. And while finding a job in such a remote town is a challenge, she is nonetheless positive about the future. “My dreams are now brighter. I want all my kids to finish school and be well-educated. I want to build a happy family,” she said.